[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dynamizm kazania 3
6
Ocena
kazania
W niniejszym rozdziale zwróć uwagę na kryteria biblijności kazania (jest ono biblijne, gdy w jakiś sposób łączy się przewidywaniem. 9 cech stylu mówionego. Należy też przyswoić sens funkcjonalnych elementów kazania. Poza tym z uwagą zaznajom się z treścią wszystkich podrozdziałów. Terminów techniczne, takich jak: synekdocha, metonimia, nie trzeba zapamiętywać, choć warto o nich wiedzieć.
O
cena kazania przed jego wygłoszeniem może umocnić w kaznodziei pewność, że kazanie nosi znamię Bożego pomazania, a pośrednio ocena taka może podnieść umiejętności kaznodziei w zakresie skutecznego porozumiewania się ze słuchaczami. Ocena powinna dotyczyć zarówno biblijności kazania, jak i jego przejrzystości oraz logiczności prezentowanego w nim toku myślenia.
Ocena biblijnego autorytetu kazania
Jak zauważyliśmy, ogromne znaczenie dla kazania ma relacja tekstu kazalnego do pozostałych jego części. Dość powszechne żarty na temat kazań skupiają się zwykle na kaznodziejach, którzy czytają tekst, aby w trakcie kazania już nigdy do niego nie powrócić. Żarty te sygnalizują nam sprawę niezwykle poważną. (Każdy kaznodzieja powinien respektować dwie podstawowe zasady: po pierwsze kończyć kazanie po omówieniu tematu; po drugie trzymać się tekstu przyjętego za podstawę kazania). Kazanie jest biblijne, gdy w sposób oczywisty wypływa z przeczytanego tekstu. Jego treścią mogą być uwagi redakcyjne, przeżycia osobiste, treści duchowo budujące, ale tylko wtedy jest ono biblijne, gdy rzuca światło lub gdy w inny sposób łączy się z przywołanym tekstem biblijnym.
Kazanie oparte na Piśmie Świętym jest przez Pismo Święte kontrolowane i prowadzone. Jednak tekst biblijny nie musi narzucać określonej formy samemu kaznodziei. Musi on dbać o to, by biblijne kazanie było twórcze, świeże i iskrzące myślami fragmentu, na którym jest oparte.
Są różne rodzaje autorytetów. Król lub królowa stanowi dla swoich poddanych autorytet królewski. Autorytet delegowany ma określony prawem lub umową zakres i ograniczenia. Egzekwowany jest w kościele przez pastorów, rady, komitety, superintendentów, urzędników, nauczycieli, a w społeczeństwie przez policjantów, wojsko lub funkcjonariuszy publicznych innego typu. Autorytet funkcjonalny, mieszczący się w ramach autorytetu delegowanego, egzekwowany jest na przykład przez przewodniczących komitetów lub podkomitetów. Ważnym i nieczęsto wymienianym typem autorytetu funkcjonalnego jest zwyczaj. Jest to rodzaj autorytetu, na jaki powołują się ci, którzy mówią: „W taki sposób robiliśmy to zawsze”. I w końcu autorytet prawdy opiera się na tym, co nią jest. Autorytet prawdy posiada w kościele
oczywiście Biblia. Bez jej trwałych i bezsprzecznych prawd zarówno kaznodzieja, jak i zbór znaleźliby się w sytuacji chaosu. Gdyby o tym, co jest prawdą decydowała każda jednostka ludzka, czekałby nas ciemny okres podobny czasom sędziów, kiedy to „każdy robił, co mu się podobało” (Sdz 21,25). Biblia reprezentuje autorytet prawdy niezależnie od tego, czy to akceptujemy czy nie.
Co do kazania, to może ono posiadać jeden z trzech rodzajów autorytetu biblijnego: bezpośredni, pośredni lub peryferyjny. Może też powoływać się na kombinację dwóch lub wszystkich trzech wymienionych rodzajów.
Bezpośredni autorytet biblijny kazania
Bezpośrednie kazanie biblijne posiada to samo przesłanie, znaczenie i intencję, które posiada tekst biblijny. Ten rodzaj kazania charakteryzuje się podejściem historyczno-gramatyczno-teologicznym do Pisma Świętego w stopniu największym. W rezultacie rządzą nim GMT i teza kazania.
Ogólnie rzecz biorąc, bezpośrednie kazanie biblijne zwiastuje wieczne prawdy Pisma Świętego. Zawierają się one w tekstach biblijnych różnych co do rodzaju literackiego i co do treści. Odkrywamy je w częściach historycznych, biograficznych, w opowiadaniach, przysłowiach, przypowieściach, w poematach, psalmach, przenośniach, przykazaniach (dozwalających i zakazujących), w stwierdzeniach. Jak już wiemy, GMT jest próbą ujęcia prawdy w jej biblijnym kontekście, a teza próbą sformułowania zastosowania tej ponadczasowej prawdy w naszych czasach.
Tytułem przykładu: Psalm 73 omawia problem zła, cierpienia,
a szczególnie nadziei człowieka sprawiedliwego w świetle pozornego powodzenia ludzi niegodziwych. Ale w psalmie tym znajdujemy też tematy drugoplanowe i marginalne, takie jak: „Niewy-czerpana miłość Boga”, „Cierpliwość Boga” oraz „Niepodrabialne plany Boga”.
Innym przykładem posłużyć nam może Mt 28,18-20. Fragment ten zawiera przykazanie. Bezpośrednie kazanie biblijne oparte na tym tekście powinno dotyczyć takich problemów, jak: uczniostwo, chrzest, misja na świecie.
Bezpośrednie kazanie biblijne możemy schematycznie przestawić jako wektor skierowany od tekstu biblijnego do w kierunku słuchaczy.
Pośredni autorytet biblijny kazania
Tekst biblijny zawiera nie tylko prawdy główne, które narzucają się niejako same i które dlatego nazywamy prawdami bezpośrednimi, ale także prawdy pośrednie. Te ostatnie również mogą stać się przedmiotem samodzielnego kazania. Fakt, że dana prawda wypływa z tekstu pośrednio, nie znaczy, że jest ona prawdą bez znaczenia. Przeciwnie, może to być sprawa bardzo ważna, warta przedstawienia konkretnemu zgromadzeniu w określonym czasie. W takim przypadku należy w jakiś sposób słuchaczy poinformować, że podstawą kazania jest poboczna, a nie główna prawda tekstu.
Poboczna prawda tekstu może być przedstawiona w trojaki sposób.
1. Przedstawienie prawdy pobocznej za pomocą zestawienia lub przeciwstawienia. Korzystając z tego sposobu, kreślimy paralelę pomiędzy tekstem biblijnym a innymi okolicznościami lub inną sytuacją. Kaznodzieja może skorzystać z prawd związanych
z materią, aby wyjaśnić prawdy dotyczące ducha — i odwrotnie. Takie kazanie jest niczym innym jak tworzeniem analogii. Ale analogia ta nie jest tym samym, co analogia już obecna w tekście (jeśli jest tam takowa) i nie tym samym, co analogia użyta
w formie przykładu ilustrującego prawdę główną tekstu lub jej zastosowanie. (Gdyby analogia była zawarta w tekście, to jej właściwe wyjaśnienie składałoby się na bezpośrednie kazanie biblijne). To, o czym mówimy — przedstawienie prawdy pobocznej za pomocą zestawienia lub przeciwstawienia — można dobrze zilustrować na przykładzie znanego kazania dotyczącego duchowego trądu. Kazanie opiera się na 3 Mjż 14,2: „Takie jest prawo dotyczące trędowatego w dniu jego oczyszczenia: Przyprowadzi się go do kapłana”. Kazanie to porównuje trąd jako chorobę ciała z trądem jako grzechem — chorobą duszy. W rezultacie stworzona analogia kazalna skutecznie zwiastuje ważne prawdy dotyczące grzechu, chociaż prawdy te są — jeśli chodzi o ten konkretny tekst — prawdami pobocznymi.
Kaznodzieja musi szczególnie dbać o to, aby nie trywializować tekstu Pisma Świętego, kiedy posługuje się omawianą metodą. Kazanie na temat duchowego trądu może stanowić poboczną prawdę tekstu odnoszącego się zasadniczo do choroby ciała. Ale mówienie o „olbrzymach” alkoholizmu, hazardu lub innych grzechów w oparciu o 1 Mjż 6,4 nie ma żadnego uzasadnienia. Podobnie w oparciu o tekst 1 Sm 17,49 nie można mówić o rzucaniu kamieni sprawiedliwości w „olbrzymów” naszych czasów. Kazania na ten temat może i mają uzasadnienie, ale na pewno nie w tym tekście biblijnym. Nie ma żadnego usprawiedliwienia dla praktyki wciskania tekstu biblijnego w ramki z góry ustalonego tematu kazania.
2. Przedstawienie prawdy pobocznej jako konsekwencji prawdy głównej. W tym wypadku w kazaniu należy najpierw sformułować ogólną zasadę. Kaznodzieja zakłada, że zarówno autor danego fragmentu biblijnego, jaki i chrześcijanie w ogóle nie mają co do tej zasady wątpliwości. Omawiany sposób przypomina sylogizm, w którym wniosek wyciąga się na podstawie dwóch przesłanek. Należy przy tym zważać, aby kazanie rzeczywiście było powiązane z tekstem biblijnym.
Przykładem niech będzie zasada biblijna wynikająca z Rz 12,9b: „...Brzydźcie się złem...” Wiele współczesnych problemów można by wymienić w związku z tym tekstem, nie pomijając nadużyć związanych z narkotykami czy handlem ciałem dzieci i kobiet. Chociaż Biblia nie wypowiada się na temat tych zagadnień otwarcie, autorytet Pisma Świętego i chrześcijanie na pewno nie zaprzeczą, że te i inne problemy współczesne powinny, jako zło, wywoływać w nas obrzydzenie.
3. Przedstawienie prawdy pobocznej jako wniosku z biblijnego przesłania. W tym wypadku chodzi o wnioski, jakie wynikają z tekstu biblijnego, a nie z wyobraźni kaznodziei. Wiele fragmentów biblijnych zawiera w sobie prawdy niewidoczne bez głębszego zastanowienia. Na przykład 2 Mjż 20,7 sugeruje, że należy mieć w poszanowaniu imię Boga. Przykazanie „Nie kradnij” (2 Mjż 20,15) sugeruje, że należy szanować prawa człowieka do własności. Podobnie Mt 5,13 sugeruje, że jako „sól ziemi” powinniśmy aktywnie popierać Boże normy życia i przeciwdziałać rozprzężeniu moralnemu jednostki i społeczeństwa. Oczywiście kaznodzieja powinien dokładnie zbadać tekst od strony egzegetycznej, aby się przekonać, że rzeczywiście usprawiedliwia on wnioski, które zamierza sformułować, i jeśli tak, to powinien również umieć to w sposób przekonywający uzasadnić.
Ponieważ problem pośredniego autorytetu biblijnego może być dla słuchaczy niezrozumiały, stosowniej, jest jeśli kaznodzieja wskaże, że będzie mówił na temat prawdy, która z danego tekstu nie wynika bezpośrednio, lecz pośrednio. Informacja ta i fakt ten nie wymagają przeprosin. Mają one charakter czysto wyjaśniający. Na przykład główną, bezpośrednią prawdą w kazaniu na temat 1 Ptr 1,3-12 będzie ta związana z żywą nadzieją. Jedna z prawd pobocznych natomiast może wiązać się z radością wynikającą z faktu nieutracalności zbawienia (w. 6a). Kaznodzieja może wyjaśnić: „Piotr pisze o żywej nadziei. Nadzieja ta opiera się po części na fakcie nieutracalności naszego zbawienia, który to fakt będzie dziś tematem naszego rozważania.”
Kazanie z pośrednim autorytetem biblijnym przygotowuje się w nieco inny sposób niż kazanie dotyczące głównych prawd tekstu biblijnego. Otóż pomiędzy GMT a tezę wkładamy formułę prawdy pośredniej. (zobacz rozdział 3 niniejszej pracy w części zatytułowanej Podręczniki teologii). Formuła ta, stanowiąca w rzeczy samej pośrednie GMT, narzuca następnie kierunek reszcie naszych przygotowań wstępnych. Na przykład będziemy musieli zmodyfikować GCT w kierunku sformułowania głównego celu prawdy pośredniej. Rodzi się pytanie: jeśli kazanie ma się opierać na prawdzie wynikającej z tekstu w sposób pośredni, to po co w ogóle pisać GMT? Staje się to oczywiste, gdy weźmiemy pod uwagę, że dzięki GMT inne informacje tekstowe nabierają ostrości. Napisanie GMT, a następnie formuły prawdy pośredniej w bardzo dużym stopniu zwiększa precyzję w operowaniu pośrednimi prawdami wynikającymi z danego tekstu.
Schemat kazania z pośrednim autorytetem biblijnym możemy przedstawić w sposób następujący:
Peryferyjny autorytet biblijny kazania
Z uwagi na to, że kazanie mogące się wylegitymować tylko peryferyjnym autorytetem biblijnym ma raczej słabe powiązanie z tekstem Pisma Świętego, jego wady są oczywiste. Stała dieta z kazań niewyraźnie opartych na Biblii może doprowadzić zgromadzenie do duchowej anemii. Luźne odwoływanie się do tekstu pozwala na zbyt daleko posunięty subiektywizm. Kazania tego typu odznaczać się mogą częstym „ja”, „mój”, „osobiście” samego kaznodziei.
Korzyści z takiego kazania mogą być mniej oczywiste niż korzyści z kazań już omówionych. Kazanie z peryferyjnym autorytetem biblijnym może jednak wnieść świeży powiew w prawdziwe i wypróbowane koncepcje teologiczne. Mogą znaleźć w nim ujście zdolności twórcze kaznodziei, choć — jak w każdym przypadku, gdy się bierze Biblię do ręki — zdolności twórcze nie powinny górować nad rzetelnością interpretacji tekstu.
Niestety, wiele „kazań peryferyjnych” nie ma związku z tekstem, który w zamyśle miał być ich podstawą. Być może klasycznym tego przykładem jest kazanie, które powołuje się na tekst Łk 2,1-11, a rozprawia o przewadze karmienia w żłobie nad wypasem trzody na pastwisku. Peryferyjna myśl może być tematem kazania na dany tekst tylko pod warunkiem, że w dość naturalny sposób z tekstem tym można ją skojarzyć.
Istnieją trzy główne techniki budowania kazań z peryferyjnym autorytetem biblijnym:
1. Kazania oparte na sugestiach retorycznych. Sugestie te powinien narzucać sam tekst. Mają one niewiele wspólnego z główną myślą tekstu (GMT), ponieważ są z tekstem w różnym stopniu związane. Przykładem kazania wykorzystującego sugestię retoryczną, która rzeczywiście z tekstu wynika, może być rozważanie oparte na Flp 4,22: „Pozdrawiają was wszyscy święci, zwłaszcza ci z domu cesarskiego”. Bezpośrednia myśl tekstu jest oczywista, choć nieco światowa: Chrześcijanie przesyłają sobie pozdrowienia. Myśl peryferyjna dobrze nada się na kazanie: Chrześcijanie w najtrudniejszych okolicznościach (w domu cesarskim) przesyłają pozdrowienia. W oparciu o tę myśl kaznodzieja może przygotować kazanie mówiące o pozostawaniu bezkompromisowym chrześcijaninem w najtrudniejszych miejscach i w najtrudniejszym czasie.
2. Eseje o chrześcijańskim światopoglądzie. Od czasu do czasu pojawiają się problemy, które należałoby omówić z kazalnicy, ale dla których podjęcia nie znajdujemy jakiegoś bezpośredniego stwierdzenia w Biblii. Eseje takie mogą dotyczyć szerokiego wachlarza tematów, na przykład: dlaczego powinniśmy (albo nie) budować schrony obronne dla ludności cywilnej i komu wolno z nich korzystać; czy należy używać pocisków balistycznych; czy powinniśmy utrzymywać stosunki handlowe z komunistycznymi Chinami (albo Afryką Południową); dlaczego chrześcijanie powinni (lub nie powinni) być bogaci; dlaczego należy zachowywać pewne elementy architektoniczne przy budowaniu kaplic.
W odróżnieniu od kazań już omówionych dla „kazania peryferyjnego” trudno ustalić jakiś schemat. Odwołajmy się przeto do przykładu. Bezpośrednie kazanie biblijne jest jak linia wysokiego napięcia. Linia taka wytwarza wokół siebie pole elektryczne. Łatwo to zauważyć, kiedy się pod taką linią przejeżdża samochodem z włączonym radiem. Pole elektryczne wpływa na głos spikera. Ale im bardziej oddalasz się od pola elektrycznego, tym zakłócenia są mniej wyraźne — bo im bliżej linii, tym mocniejsze pole. I właśnie „kazania peryferyjne” powinny pozostawać pod jak największym wpływem „pola energetycznego” wytworzonego przez linię biblijnego tekstu.
3. Kazania oparte na przypadkowych analogiach. Temat „kazania peryferyjnego” może wypłynąć z przypadkowych spraw, incydentów lub szczegółów tekstu. Wiele kazań powołujących się na opis pojedynku Dawida z Goliatem skupia się na takich szczegółach, jak gładkie kamyki wybrane przez Dawida ze strumienia (1 Sm 17,40). W kazaniach tych gładkie kamyki sugerują uważny wybór wspólnoty, do której chce się przynależeć, albo uważny wybór przekładu Biblii, z którego chce się korzystać. Tego rodzaju kazania wciąż są wygłaszane, chociaż ich wartość duchowo budująca jest niewielka.
Mieszany autorytet biblijny kazania
Treść kazania może stanowić kombinację dwóch lub trzech wymienionych rodzajów autorytetu biblijnego. Jeden jego punkt może być oparty na prawdzie bezpośredniej, inny na prawdzie pośredniej. Albo kazanie może posiadać bezpośredni autorytet biblijny aż do swych wniosków, kiedy to ogólna, biblijna prawda może zostać odniesiona do konkretnego problemu słuchaczy.
W oparciu o GMT jako pewien wyznacznik kaznodzieja powinien wiedzieć, jaki autorytet posiada dana część kazania.
Ocena przejrzystości i logiczności kazania
Nie umniejszając ważności oceny biblijnego autorytetu kazania, trzeba powiedzieć, że brak przejrzystości i logiczności może się okazać fatalny dla skuteczności kazania. Miarą przejrzystości
i logiczności kazania jest ścisłość powiązań między poszczególnymi jego częściami: między wstępem, rozwinięciem, zakończeniem i zaproszeniem. Ocena ta bierze pod uwagę wzajemny związek między częściami kazania i wzajemny związek między zdaniami w obrębie każdej z nich. Bierze też pod uwagę „gładkość” przebiegu kazania, którą osiąga się dzięki odpowiednim zdaniom łączącym.
Nie ma ścisłego zbioru zasad gwarantujących przejrzystość kazania. Jest tak szczególnie dlatego, że to, co jest zrozumiałe dla kaznodziei, nie musi być oczywiste dla słuchaczy. Większość kaznodziejów zna jednak swoje zgromadzenia i są oni w stanie ocenić, czy to, co zamierzają powiedzieć, będzie dla słuchaczy jasne i zrozumiałe. Wygodną metodą oceny przejrzystości kazania jest postawienie sobie pytania, dlaczego to, co mówię, mówię tym miejscu? Ten test pozwala kaznodziei wczuć się w przebieg kazania. W trakcie badania może się na przykład okazać, że niektóre słowa dotyczą spraw zbyt osobistych albo są zbyt subiektywne i należy je pominąć. Być może trzeba będzie wyeliminować jakieś gorzkie doświadczenia albo troski, z którymi zmaga się kaznodzieja, a które nie mają związku z kazaniem. Słowa, które oddają coś „fajnego”, co na przykład dzieci kaznodziei ostatnio zrobiły lub powiedziały, mogą dostarczyć słuchaczom rozrywki, ale jeśli nie wnoszą nic w cel kazania albo w wyjaśnienie tekstu, powinny zostać „wycięte”. Może się też okaże, że niektóre części trzeba bardziej rozwinąć albo przerobić w imię większej jasności kazania. Wszystko to wymaga w jakimś stopniu wysiłku i czasu, ale jest niezmiernie korzystne dla kazania w jego kształcie końcowym
Zamieszczony niżej przykład stanowi brudnopis kazania doktora Boba Ellisa. W lewej kolumnie określony został funkcjonalny element kazania (patrz rozdział 5). Znaczenie skrótów jest następujące: Wyj. — wyjaśnienie; Prz. — przykład; Zast. — zastosowanie. W kolumnie środkowej mamy treść kazania, a w kolumnie prawej uzasadnienie umieszczenia danego akapitu.
Zanim kazanie to zostało wygłoszone, Bob Ellis dokładnie je przygotował i ocenił. Dało mu to poczucie, że rzeczywiście otrzymał słowo od Pana dla zgromadzenia. Naturalnym produktem ubocznym tego faktu było to, że zgromadzenie przyjęło bez trudności jasne i mocne słowo Boga. Perspektywa tak pozytywnych rezultatów powinna każdy krok przygotowawczy kazania uczynić przeżyciem samo przez się niosącym zadowolenie.
Wyj.
1. Czy sprawiedliwość jest jedynie nie wychodzącym poza granice nieba tworem Bożej wyobraźni? Ideał sprawiedliwości realizuje się, jeśli dobrzy ludzie otrzymują nagrodę, a złych spotyka kara. Lecz
w praktyce tak często porządek jest odwrotny.
Dla wprowadzenia tematu rozważanego w Ps 37
Wyj. przez Prz.
W dzisiejszych czasach ludzie dochodzą do bogactwa przez hazard, sprzedaż alkoholu, domy publiczne. Sąsiad, który
oszukał organ podatkowy, może sobie w tym roku kupić nowy samochód. Ci dwaj
z ostatniej ławki ściągali ostatnio na klasówce i obaj dostali piątki...
Z drugiej strony dobrzy ludzie cierpią. Uczciwy księgowy, który odmówił krętactwa na korzyść firmy, został zwolniony. Misjonarze w jednym z muzułmańskich krajów znaleźli się w więzieniu. Niewinne dzieci utraciły życie w wyniku ataku terrorystycznego na Bliskim Wschodzie. Wygląda na to, że wielu złym powodzi się lepiej, podczas gdy dobrym gorzej. Czy Boga rzeczywiście obchodzi problem dobra i zła?
Dla zilustrowania problemu na przykładach
Wyj.
2. Jako kaznodzieja nie jestem pierwszym, który podnosi ten problem. Problem od-płaty jest stary jak sam świat. Izrael, Boży naród wybrany, jest tylko jednym z przykładów zmagania się z tym problemem. Żydzi rozglądali się wokół siebie i widzieli rażącą niesprawiedliwość. Zadawali to samo pytanie, które my stawiamy: „Czy Bóg zapomniał o dobrych?”
Dla potwierdzenia, że problem ten dotyczy wszystkich.
Dla powiąza...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]