[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dynamizm kazania 15
5
Dynamizm
kazania
W niniejszym rozdziale zwróć uwagę na 9 cech stylu mówionego. Należy też przyswoić sens funkcjonalnych elementów kazania. Poza tym z uwagą zaznajom się z treścią wszystkich podrozdziałów. Terminów techniczne, takich jak: synekdocha, metonimia, nie trzeba zapamiętywać, choć warto o nich wiedzieć.
T
reści kazania muszą być wyrażone w sposób jasny! Osiąga się to przez zwracanie bacznej uwagi na cechy stylu mówionego oraz dzięki właściwemu rozumieniu funkcjonalnych elementów kazania. Czystym stylem mówionym kierują zasady gramatyki i ekspresji, czyniące go dynamicznym i przyciągającym. Funkcjonalne elementy kazania dotyczą — jak nazwa wskazuje — funkcjonowania języka mówionego w kazaniu. Bez tych elementów język kazania byłby chaotyczny, a myśl poplątana.
Rozwijanie stylu mówionego
1. Przygotowuj kazanie w stylu mówionym, nie pisanym. Styl mówiony jest mniej formalny i bardziej “przyjazny” dla słuchacza. Pozwala w większym stopniu na wprowadzenie elementów języka potocznego, dopuszcza rozpoczynanie zdania od i, ale, aby — jak w rozmowach.
2. Staraj się ograniczać długość zdań do maksimum dwudziestu słów. Większość słuchaczy traci wątek, jeśli zdania są dłuższe, poprzetykane wtrąceniami.
3. Przechodź natychmiast do rzeczy. W praktyce oznacza to często rozpoczynanie zdania od podmiotu i przechodzenie bezpośrednio do orzeczenia. Zamiast mówić: “Pośród proroków mniejszych znajdujemy Księgę Amosa, z której siódmy wiersz trzeciego rozdziału został przez nas wzięty jako tekst kazania”, powiedz: “Księga Amosa 3,7 to tekst dzisiejszego kazania”.
4. Zwracaj baczną uwagę na kolejność słów. To, co się ze sobą wiąże, powinno być opisane słowami ze sobą sąsiadującymi, żeby nie było tak jak z tym ogłoszeniem w biuletynie kościelnym: “Sprzedamy! Małe krzesełka dla dzieci z wiklinowymi siedzeniami”.
5. Używaj form czynnych czasownika. Zamiast mówić: “Moje przeżycie nawrócenia będzie przeze mnie zawsze pamiętane”, powiedz: “Będę zawsze pamiętał moje przeżycie nawrócenia”.
6. Bądź ostrożny z przymiotnikami. Pamiętaj, że przymiotniki, choć użyteczne, noszą piętno naszych subiektywnych odczuć. Nie używaj ich za często.
7. Tam, gdzie to możliwe, zamiast zaimków “ten”, “ta”, “to” i tym podobnych używaj rzeczowników. Na przykład, powiedz: “Biblia jest fascynującą księgą”, zamiast “To fascynująca księga”. Aby unikać powtarzania tego samego rzeczownika, poszukaj innych w słowniku synonimów.
8. Każdą część kazania rozpoczynaj od zdania streszczającego — jak tytuł — jej temat. Zdanie streszczające daje słuchaczowi pewien wgląd w część, która ma się rozpocząć, i podtrzymuje jego zainteresowanie głównym tematem kazania.
9. Pilnie przyswajaj sobie słowa i ich znaczenia. Bogate słownictwo to najbardziej podstawowe narzędzie kaznodziei, ale jeśli nie używa się go we właściwy sposób, kazanie jest mało skuteczne. Na przykład istnieje różnica między słowem przynajmniej a słowem bynajmniej, a zdarza się, że kaznodzieja mówi to drugie, chcąc wypowiedzieć myśl opisywaną przez pierwsze.
Ciekawym ćwiczeniem z zakresu porozumiewania się może być lektura mów Jezusa. Wypowiadał się on w słowach prostych, korzystał ze znanych wszystkim obrazów i przykładów. A jednak mówił jak nikt przed Nim i nikt po Nim.
Korzystanie z funkcjonalnych elementów kazania
Dla wyeksponowania celu kazania i nadania kierunku jego treści wprawny kaznodzieja w sposób selektywny korzysta z trzech funkcjonalnych narzędzi kazania: z wyjaśnienia, zastosowania i argumentacji. Inny element dynamizujący, przykład, jest “sługą” zarówno wyjaśnienia, jak i zastosowania, ale on zostanie przez nas omówiony oddzielnie.
Wyjaśnienie
Ogólnie rzecz biorąc, wyjaśnienie to proces czynienia czegoś prostym, a przez to zrozumiałym. Wyjaśnienie w kazaniu związane jest prawie całkowicie z wybranym przez kaznodzieję tekstem biblijnym, chociaż jego technikę można stosować również do treści innych niż biblijne. Wyjaśnienie tekstu jest jednym z głównych zadań kazania. Z tego powodu duży nacisk położyliśmy już w niniejszej pracy na duchowe przygotowanie, zapoznanie się z tłem fragmentu i na interpretację tekstu, kiedy to formułuje się GMT, TK i oba cele (GCT i GCK). Wyjaśnienie “otwiera” Pismo Święte — jak to uczynił Paweł w Tesalonice (Dz 17,3) — i karmi ludzi treścią Słowa. Zlekceważyć wyjaśnienie w kazaniu to odmówić słuchaczom zawartego w Słowie Bożym duchowego pokarmu.
Wyjaśnienia wymagać mogą poszczególne słowa tekstu. Na przykład w 1 Liście Piotra 1,4 pojawiają się słowa: dziedzictwo, nieznikome, nieskazitelne, niezwiędłe, zachowane. Słowa te mogą potrzebować jaśniejszego zdefiniowania. Pomocne w tym będą słowniki i leksykony. Dziedzictwo znaczy coś wręczonego lub podarowanego innej osobie mocą testamentu w taki sposób, że rodzi to w dziedzicu rzeczywiste poczucie własności. Nieznikome znaczy nie podlegające zepsuciu. Nieskazitelne znaczy wolne od nieczystości. Zachowane znaczy odłożone dla szczególnych celów. Jedna lub więcej tego typu leksykalnych informacji może odegrać zasadniczą rolę w całościowym wyjaśnieniu znaczenia fragmentu.
Wyjaśnienia może potrzebować kontekst. Na przykład: 1 List Piotra 1,4 jest dopowiedzeniem do nadziei żywej wymienionej w wierszu poprzednim. To dopowiedzenie odnosi się do przydawki, a jego celem jest rozbudowanie tego, co już zostało powiedziane. Wiersz 4 zatem wyjaśnia i rozwija, co należy rozumieć pod pojęciem żywej nadziei wymienionej w wierszu 3. Ten nierozerwalny związek pomiędzy oboma wierszami może wymagać wyjaśnienia gdzieś w trakcie kazania opartego na tekście 1 Listu Piotra 1,3-12.
Wyjaśnienia może wymagać wyrażenie, zdanie, wiersz. Na przykład 1 List Piotra 1,5 wprawdzie nie wymaga szczegółowego wyjaśnienia słów, ale całkiem na miejscu byłoby wyjaśnienie tego wiersza jako całości. Takie wyjaśnienie mogłoby zawierać uwagę, że nie tylko dziedzictwo (w. 4) może liczyć na zachowanie, ale i dziedzic w tym sensie, że jest on tak samo chroniony, jak dziedzictwo. Albo, prościej, chrześcijanin jest podobnie pilnie strzeżony i chroniony jak żywa nadzieja, którą Bóg zapewnia wszystkim chrześcijanom.
Wyjaśnienia mogą wymagać dogmaty. Łatwo zauważyć, że 1 List Piotra 1,3-12 mówi zarówno o zbawieniu, jak i o naturze Boga i chrześcijańskiego życia. Są to podstawowe, wymagające wyjaśnienia dogmaty.
W końcu wyjaśnienia może wymagać kontekst historyczny tekstu, szczególnie jeśli wyjaśnia on cel napisania danego fragmentu (lub księgi). Na przykład jeśli chodzi o tło historyczne 1 Listu Piotra 1,3-12, Piotr pisał do rozproszonych grup chrześcijan, aby je zachęcić do wytrwałości w czasie prześladowań. Starał się to uczynić przedstawiając życie chrześcijańskie jako drogę wyższą. Zrozumienie tego tła historycznego może się okazać potrzebne, jeśli ktoś chce pojąć głębię całego tekstu. Autorowi chodziło o coś więcej niż o stwierdzenie paru subtelności dotyczących zbawienia. Tekst ten został napisany pod presją powagi chwili do ludzi oszołomionych cierpieniami prześladowań. Wyjaśnienie tła historycznego daje zgromadzeniu właściwe spojrzenie na tekst.
W jaki sposób wyjaśniać tekst biblijny? Dotychczas bowiem powiedzieliśmy tylko o tym, czego może dotyczyć wyjaśnienie. Należy jeszcze powiedzieć o różnych sposobach, które pozwalają proces objaśniania zrealizować.
Ekspozycja. Jest to najpowszechniejszy sposób wyjaśniania tekstu w kazaniu. Ekspozycja prezentuje informacje zaczerpnięte z podręczników i egzegezy. Konkretnie rzecz biorąc, ekspozycja może łączyć dane dotyczące celu i przyczyn napisania księgi biblijnej oraz informacje leksykalne i gramatyczne odnoszące się do tekstu kazalnego. (Omówiliśmy to już wcześniej). H. C. Brown, jr. tak o tym pisze:
Ekspozycja przedstawia prawdy, fakty i dane różnego typu. Ponadto ekspozycja formułuje stwierdzenia, prezentuje owoce lub rezultaty pracy egzegetycznej w odniesieniu do słów, wyrażeń, stwierdzeń, sentencji i paragrafów składających się na tekst.
Innym sposobem wyjaśniania tekstu jest wyrażenie zawartej w nim myśli w formie stwierdzenia teologicznego przez tekst ten uzasadnianego lub stanowiącego wniosek z tekstu wypływający. Stwierdzenia teologiczne opierają się na ekspozycji, ale sięgają daleko poza nią, ponieważ stanowią kolejny etap interpretacji. Na przykład 1 List Piotra 1,3-5 może prowadzić do stwierdzenia: “Zbawienie każdego chrześcijanina jest wieczne. Kto jest zbawiony, jest zbawiony na zawsze.” Taka technika zwiastowania wyjaśnia poprzez formułowanie doktrynalnych prawd w formie stwierdzeń lub wniosków.
Trzecim sposobem wyjaśniania tekstu jest podział fragmentu biblijnego na dwa lub więcej punktów. Z takiego wyjaśniania korzysta się przy kazaniach o strukturze retorycznej. Podział tekstu już sam w sobie może prowadzić do lepszego zrozumienia GMT.
Narracje (lub opowiadania). Jest to coraz popularniejszy i najstarszy sposób wyjaśniania tekstu. Występuje on w samej Biblii. Narracja może w sobie łączyć kontekst historyczny, geograficzny i obyczajowy, może omawiać ludzkie charaktery, rozwijać akcję, odwołując się w ten sposób do wyobraźni i do uczuć słuchaczy.
Wyjaśnianie tekstu biblijnego realizować można również w oparciu o teksty paralelne lub tak zwane odnośniki do tekstu. Przytaczając tekst potwierdzający tekst kazania lub do niego paralelny, zapewniamy sobie szerszą bazę tekstową dla stwierdzeń teologicznych wynikających z tekstu kazalnego. Na przykład odnośnikiem do stwierdzenia teologicznego mówiącego o pewności zbawienia i opartego na 1 Liście Piotra 1,3-5 może być tekst Ewangelii Jana 10,27-30.
Porównanie to kolejny sposób wyjaśniania tekstu. Wraz z analogią technika ta zostanie omówiona w części dotyczącej przykładu w kazaniu.
Wyjaśnianie jest podstawową czynnością w przypadku większości kazań, szczególnie że pozwala ono ludziom karmić się bezpośrednio treściami Bożego Słowa. Elementy wyjaśniające kazania nie powinny brzmieć tak, jakby kaznodzieja czytał z komentarza biblijnego. Ich język powinien być jasny, mocny, przekonywający. Ich celem jest pogłębienie zrozumienia danego fragmentu Pisma Świętego, ale niekoniecznie wyjaśnienie wszystkich jego szczegółów.
Poniższy fragment stanowi przykład wyjaśnienia ekspozycyjnego. Fragment ten pochodzi ze wstępu do kazania Ewangelia Jezusa Chrystusa wygłoszonego przez Wayne’a Warda i opartego na tekście Mk 1,1-3.14-15.
Jednym z najpiękniejszych słów języka angielskiego jest słowo ewangelia. Wyrasta ono z anglosaskich korzeni, gdzie znaczy opowiadanie Boga i dobrze służy jako przekład nowotestamentowego słowa kryjącego się za wyrażeniem dobra nowina — dobra nowina o zbawczym Bożym dziele, którego punktem kulminacyjnym był krzyż i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Od greckiego słowa oddanego naszym ewangelia pochodzą też ewangelizacja i ewangelista, terminy związane z opowiadaniem o odkupieńczej miłości Boga, który wziął na siebie nasz ludzki los i poniósł nasze grzechy na drzewo krzyża. Wielu chrześcijan określa siebie mianem ewangeliczni, ponieważ za najwyższe swe powołanie uważają zwiastowanie zgubionemu światu dobrej nowiny o zbawieniu w Jezusie Chrystusie.
Zwróćmy uwagę, w jaki sposób powyższy fragment rozwija i poszerza zrozumienie tekstu. Ward podaje informacje bardzo sugestywnie, potocznym językiem, w sposób, który dla funkcjonalnego elementu kazania, jaki stanowi wyjaśnienie, jest najlepszy.
Zastosowanie
Drugim funkcjonalnym elementem kazania jest zastosowanie. Określa ono znaczenie tekstu lub formułuje płynące z niego wnioski dla współczesnego życia. W ten sposób zastosowanie angażuje słuchaczy w konkretny czyn, zachęca do podjęcia konkretnych decyzji, wskazuje konkretne rozwiązania konkretnych problemów lub wpływa na duchowy wzrost poszczególnych chrześcijan. Może ono wskazywać, jak pełnić chrześcijańską służbę, jak żyć lepszym życiem, jak dążyć do tego, co jest miłe Panu. Zastosowanie może posługiwać się tak różnymi metodami, jak różne są potrzeby ludzkie. O ile wyjaśnienie wiąże tekst biblijny z kazaniem, o tyle zastosowanie nadaje tekstowi znaczenie, jeśli chodzi o życie zgromadzonych. Wyjaśnienie zależy głównie od GMT, zastosowanie od TK i GCK (zobacz rozdział 3). Zastosowanie to ważny krok od biblijnego “wówczas” do dzisiejszego “tu i teraz”:
Zanim kaznodzieja będzie mógł w sposób efektywny użyć zastosowania, musi zbudować i przekroczyć podwójny most. Powinien przenieść swoich słuchaczy ze świata biblijnego w świat współczesny. Musi także przenieść swoich słuchaczy od stanu słuchania kaznodziei do stanu ich osobistego zaangażowania się wraz z kaznodzieją w jego oglądanie samoobjawienia się Boga w Chrystusie Jezusie. Jeśli ten podwójny most zostanie z powodzeniem przekroczony, można mówić, że między kaznodzieją a ludźmi doszło do skutecznego porozumienia.
Skuteczne zastosowanie korzysta z zaimków osobowych w pierwszej i drugiej osobie — my, nas, wy, was. Jest ono wówczas mocne, osobiste i bezpośrednie. Pierwsza osoba — ja, mój, mnie — może być stosowana w sytuacjach szczególnych, lecz ogólnie rzecz biorąc jej siła oddziaływania jest zbyt ograniczona. Zaimki w trzeciej osobie — on, ona, oni — odnoszą się do ludzi nieobecnych i dlatego korzystające z nich zastosowanie wypada słabo i bezosobowo. Kaznodzieja musi zdecydować, jaki zaimek i kiedy będzie najlepszy, na przykład: “My powinniśmy wzrastać w łasce!” albo “Ty też możesz stać się dzieckiem Boga”. Zaimek my umacnia więź i harmonię kaznodziei ze zgromadzeniem. Jeśli chodzi o zaimek wy nigdy nie należy używać go w sposób wyniosły lub arogancki.
Zwróćmy uwagę na sposób użycia zaimków osobowych w kazaniu Harry’go Emersona Fosdicka Moc dogłębnego patrzenia:
Podejrzewam, że to rzuca nam, kościołom, potężne wyzwanie — przerzucić akcent z pytań teologicznych na pytania praktyczne, etyczne, społeczne. Stać nas na dobre początki, szczególnie w okresie Nowego Roku, ale później jakiś wygodny zakątek tego wieku zaprasza nas, a my osiadamy w nim jak w gnieździe. Moc naszego chrześcijańskiego wyznania załamuje się, wiara staje się formalna i nie liczymy się zbyt poważnie jako chrześcijanie. Gdybym oskarżył niektórych z was, że jesteście jak Judasz Iskariota, wzbudziłbym waszą złość. Nigdy byście świadomie nikogo nie zdradzili. Lecz Demas? O, jakże wielu spośród nas było jak on!
Czasem zastosowanie można sformułować w trzeciej osobie (np.: “osoba, która kłamie” albo: “podatnik, który oszukuje”). Przy tych okazjach kaznodzieja może uznać, że zwrócenie się do zgromadzenia w sposób pośredni jest lepsze niż zwrócenie się bezpośrednio.
Zastosowanie odnosi się do tego, co w danym tekście, dlaczego, kiedy i jak odnosi się do zgromadzenia. Kaznodzieja może też powiedzieć o możliwych skutkach zastosowania lub wstrzymania się od formułowania zastosowania konkretnych fragmentów tekstu. Może wystarczy powiedzieć, że tekst odnosi się do zgromadzonych, wielu jednak ludzi nie ma teologicznych, hermeneutycznych i duchowych umiejętności do określenia, w jaki konkretnie sposób. W przypadkach, kiedy słuchacze przejawiają nieumiejętność podjęcia decyzji i słabość pragnienia zastosowania prawd płynących z tekstu, kaznodzieja może odwołać się do napomnienia, które w niektórych kręgach ma niezasłużenie złą reputację. Napomnienie oznacza po prostu mocną i szczerą prośbę kaznodziei, aby zgromadzenie zastosowało się do nakazu zawartego w biblijnym tekście.
Sztuka argumentowania
Celem argumentowania w sensie homiletycznym jest przekonanie danej osoby do zmiany postawy lub sposobu postępowania. Ten funkcjonalny element kazania nie jest dziś stosowany tak często i z taką wprawą jak w wiekach poprzedzających nasze stulecie. Jan Kalwin i Charles Finney, żeby wymienić tylko tych dwóch, należeli do grona kaznodziejów, którzy z dużym skutkiem potrafili przekonywać do swoich racji. Ciekawe, że obaj otrzymali wykształcenie prawnicze, zanim stali się kaznodziejami, choć apostoł Paweł, który nie miał takiego wykształcenia, też bardzo efektywnie wykorzystywał techniki argumentacji. Argumentowanie wymaga dobrej umiejętności rozróżniania kategorii spraw — zdolności rozpoznawania problemów i logicznego ich omawiania.
Argumentowanie poprzez powołanie się na autorytety
Ten sposób argumentowania wykorzystuje wypowiedzi osoby lub osób, których opinie lub wnioski uznawane są za autorytatywne. Wypowiedź taka, zacytowana, ma uwiarygodnić stanowisko zajęte przez kaznodzieję. Na przykład jeśli w jakimś przedmiocie o charakterze teologicznym lub społecznym przytacza się zdanie Billy’ego Grahama, Harry’ego Emersona Fosdicka lub Alberta Schweitzera, wielu uznaje, że ogólny cel kazania jest uzasadniony.
Argumentowanie poprzez refutację
Taka forma argumentowania wymaga taktu i dyplomacji. Refutacja to przeprowadzenie dowodu, że odmienne stanowisko jest błędne. Ponieważ w kazaniu argumentacja ma przekonać słuchacza do przyjęcia ewangelii, do zmiany postawy lub sposobu postępowania, zasadność uznawanych za błędne twierdzeń należy podważać w sposób nie prowokujący kontrargumentów i nie budzący uczuć negatywnych.
W ślad za refutacją idzie dezaprobata i nagana. Jeśli się do nich odwołujemy, należy być równie ostrożnym. Dezaprobata wyraża odrzucenie danego stanowiska lub twierdzenia. Nagana oznacza ostre napomnienie ze wskazaniem na właściwy porządek rzeczy. Wyrazem ostrej krytyki może być też reprymenda, zwykle ze strony osoby cieszącej się dużym autorytetem. Choć nie tak mocno jak refutacja, dezaprobata, nagana i reprymenda mogą służyć temu samemu celowi: “wygraniu” dyskusji.
Są sytuacje, w których refutacja jest prawdopodobnie najlepszym sposobem argumentacji w kazaniu. Jezus wykorzystał ją w przypadku faryzeuszy (Mt 23).
Argumentowanie poprzez wnioskowanie
Trzecim typem argumentacji jest wnioskowanie. Może ono przybierać formę wnioskowania indukcyjnego, dedukcyjnego oraz wnioskowania na podstawie analogii.
Wnioskowanie indukcyjne...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]