Hockett 2., JO

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
CHARLES F. HOCKETT „KURS JĘZYKOZNAWSTWA WSPÓŁCZESNEGO”

FONOLOGIA I GRAMATYKA: POZIOMY MODELOWANIA.

1.       MORFEMY.

·         MORFEMY to najmniejsze samodzielnie znaczące elementy w wypowiedziach językowych.

Przykład: John treats his older sisters very nicely.

Aby ustalić morfemy, z jakich składa się to zdanie, wycinamy jego fragment I stawiamy w związku z nim następujące pytania:

Czy fragment ten pojawia się w różnych wypowiedziach zawsze z tym samym mniej więcej znaczeniem? Jeśli odpowiedź jest przecząca, znaczy, ze wybraliśmy fragment dla naszych celów niewłaściwy. Jeśli odp. jest twierdząca, wówczas możemy założyć, że fragment ten jest FORMĄ GRAMATYCZNĄ, ale niekoniecznie pojedynczym morfemem.

Czy można tę formę rozbić na mniejsze fragmenty , z których każdy w innych wypowiedziach występuje z tym samym w przybliżeniu znaczeniem, tak, żeby znaczenie całej formy pozostawało w jakimś stosunku do znaczeń mniejszych fragmentów? Jeśli odpowiedź jest twierdząca, wtedy mamy formę większą niż pojedynczy morfem (forma złożona) i musimy z kolei każdy z fragmentów poddać dwustopniowemu badaniu. Jeśli odpowiedź jest przecząca, znaczy to, że mamy pojedynczy morfem.

·         MORFEM UNIKALNY – morfem szczególnego rodzaju, który niesie ze sobą określone znaczenie.

Np. słowo cranberries: morfem /z/ oznacza „pluralis”, morfem /berij/ wyst.w strawberry, raspberry itd. Co jednak z morfemem cran-? Niesie on określone znaczenie, co oznacza, że jest morfemem unikalnym.

Aby moc przeprowadzić identyfikację morfemów, musimy dysponować minimum parą wypowiedzi i to nie parą dowolnie wybrana, ale np. jeśli chce się ustalić podział na morfemy dla wyrażenia „jestem szczęśliwy”, trzeba je zestawić z parą „jesteś szczęśliwy”. (jest to b.duże uproszczenie, ale Hockett przywołuje przykłady z języka potawatomi, a ja nie mam odpowiedniej do tego czcionki)

·         GRAMATYKA.

GRAMATYKA czy tez system gramatyczny języka to używane w tym języku morfemy i kombinacje wzajemne, w jakich te morfemy występują w wypowiedziach.

2.       MORFEMY I FONEMY.

·         POSTACI FONOLOGICZNE MORFEMÓW.

1.       Morfem może występować zawsze w tej samej postaci fonologicznej, np. morfem –berry- /berij/,

2.       Istnieją morfemy, które mają taką samą postać fonologiczną, lecz inne znaczenie, np. /z/ ozn. liczbę mnogą w boys i /z/ ozn. przynależność w men’s room, bear –‘niedźwiedź’, bear- ‘rodzić’ i bare – ‘nagi’.

3.       Morfemy mogą mieć różne postacie fonologiczne, lecz takie samo lub podobne znaczenie, np. big i large

·         MORFONOLOGIA.

FONEM. – klasa dźwięków, funkcjonujących jako punkt przecięcia w siatce powiązanych ze sobą kontrastów. Kryterium „rozpoznawania” dla fonemów jest wyczuwana przez władających  danym językiem od urodzenia identyczność czy różnica dźwiękowa całych wypowiedzi, niezależnie od ich znaczenia. Dla morfemów takim kryterium jest zarówno znaczenie, jak i z góry określona postać fonologiczna.

SYSTEM MORFONOLOGICZNY – sposoby reprezentacji morfemów określonego języka przez różne postaci fonologiczne.

3.       BUDOWA JĘZYKA.

Język stanowi złożony system zwyczajów. System ten jako całość rozpada się na pięć zasadniczych podsystemów, z których trzy są centralne, a dwa peryferyczne.

Trzy podsystemy centralne to:

I.  System gramatyczny: zasób morfemów i kombinacje, w jakich morfemy te wyst.w języku,

II.           System fonologiczny: zasób fonemów i kombinacje, w jakich fonemy wyst.w języku,

III.         System morfonologiczny: kod wiążący systemy gramatyczny i fonologiczny.

        Dwa podsystemy peryferyczne to:

II.                        System fonetyczny: sposoby, z pomocą których poprzez artykulację mówiący zamienia ciągi fonemów w fale głosowe, a słuchający dekoduje je z sygnałów mownych.

Podsystemy peryferyczne różnią się od centralnych tym, że oddziaływają zarówno na świat pozajęzykowy, jak i na podsystemy centralne.

·         JĘZYK I MOWA.

Akt mowy to fakt historyczny, jak inne zjawiska historyczne podlega bezpośredniej obserwacji.

Wypowiedź ma strukturę fonologiczną i strukturę gramatyczną. W jej strukturze fonologicznej znajdują odbicie elementy modelu czy systemu fonologicznego języka. W jej strukturze gramatycznej znajdują odbicie elementy modelu czy systemu gramatycznego. Stosunek jej struktury fonologicznej do gramatycznej odzwierciedla pewne elementy morfologicznego modelu języka, jednak akt mowy nie ma „struktury morfonologicznej”. Morfonologia w całości polega na nawykach i przejawia się nie w postaci jakiejś nowego rodzaju struktury zjawisk historycznych, lecz w stosunkach wzajemnych rodzajów struktur wymienionych.